Уус – Алдан улууһа былыр былыргаттан олус элбэх айар куттаах, үлэлэригэр бэриниилэх дьон, үлэлээн – хамнаан кэлбит үтүө дойдута. Баҕа санаа туоларыгар бары күүһү, сыраны – сылбаны ууран туран үлэлии сылдьар, саха сиригэр бальнай үҥкүү сайдыытыгар олус улахан суолталаах, саха өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, «Мозаика» народнай үҥкүү ансаамбылын төрүттээччитэ, солбуллубат салайааччыта, саха сиригэр «Вальс Победы» конкурс — бэстибээл бырайыак ааптара Михаил Сивцев буолар. Кини бу сотору, ыам ыйын 31 күнүгэр култуура эйгэтигэр үлэлээбитэ 50 сылын бэлиэтиир «Тапталлаах Мүрүбэр… 50 сыл ыллыктаах үҥкүү суолунан…» диэн улахан айар киэһэтин В.В.Никифоров – Күлүмнүүр аатынан «Тойон Мүрү» култуура дыбарыаһыгар, самаан сайыны көрсө дьонугар – сэргэтигэр көрдөрөөрү бэлэмнэнэ сылдьар.
КЫАЙЫЫ ВАЛЬСА
Эдэркээн эрчимнээх саастаргын
Эргийэн тэлээрбит күннэргин
Эдэр сүрэх иэйиилээх үҥкүүтүн
Долгуйа саныыгын куруутун.
Кыайыы вальса эйигин ыҥырар,
Кыайыы вальса эйигин угуйар,
Эдэркээн эрчимнээх саастаргар,
Эргийэн тэлээрбит күннэргэр!
Бириэмэ аастаҕын аайытын
Саныыгын ол ааспыт кэмнэри
Дорообо! эдэр саас диэбиттии
Кыайыы Вальса эйигин угуйар.
Үҥкүүлээн туруккун сааҺылыаҥ
Үҥкүүнэн дууҺаҕын манньытыаҥ
Ол ааспыт Сэбиэскэй кэмнэргэ
Ол онно бааргынан дьоллонуоҥ.
Эдэрдэр, кырачаан оҕолор
Ийэлээх аҕатын, дьоннорун
Дойдутун, түөлбэтин олоҕун
Кыайыы Вальса дьоҺуннук биллэрэр.
Манна баар бараммат баай
Ийэ сир эйэлээх сыҺыана
Көлүөнэлэр көрсүҺэр кэмнэрэ
Доҕордуу — атастыы буолуута.
Уус – Алдаҥҥа маҥнай бальнай үҥкүү култуурата хайдах киирбитэй? Ити туһунан Анна Егоровна Протодьяконованы кыта сэһэргэһиибиттэн суруйуом.
Анна Егоровна үөрэҕин бүтэрээт күһүнүгэр, Бороҕоннооҕу бытовой комбинатка үлэҕэ киириэҕиттэн ыла култуура эйгэтигэр умсугуйан туран ырыаҕа, ордук чуолаан үҥкүүгэ кыттыспытын үөрэ – көтө, кэрэ кэмнэрин ахтар. Алтынньы ый саҥатыгар Комсомол төрөөбүт күнүн көрсөргө кулууп дьиэҕэ эдэр ыччаты хас биирдии тэрилтэттэн бэлэмнэниигэ муһуҥ диэн дьаһал тахсыбыт. Комсомол 1970-80 сылларга дойду ыччатын улахан аҥаарын хабар маассабай ыччат тэрилтэтэ буоларынан, политическай уонна общественнай олоххо, социализм тутуутугар көхтөөхтүк кыттарыгар ураты болҕомтотун уураллара. Ити бириэмэҕэ Бороҕоннооҕу култуура дьиэтигэр анал үөрэхтээх Уус – Алдан улууһугар биир бастакынан культпросвет училищены саҥа бүтэрбит эдэркээн хореограф идэлээх кыыс Зоя Гаврильевна Ксенофонтова саҥа үлэлии киирбит эбит. Зоя Гаврильевна бу мустубут эдэр дьонтон үҥкүүһүттэр састааптарын саҥалыы хомуйан айар үлэ үөһүгэр буолбут, итинтэн ыла бииртэн биир саҥа үҥкүүлэр туран барбыттар. Анна Егоровна үҥкүү салаатыгар ыҥырыллан утумнаахтык дьарыгын саҕалаабыт.
Оччотооҕу кэмҥэ тэрилтэлэр икки ардыларынан художественнай самодеятельноска фестиваль, конкурс арааһа ыытыллара. Олортон үчүгэй нүөмэрдэри, талааннаахтары сыымайдаан аны зональнай, республиканскай, всесоюзнай көрүүлэргэ кыттыыны ылаллара. Уус – Алдан улууһа бу тэрээһиннэргэ куруук инникилэр ортолоругар буоларын Анна Егоровна ити бириэмэ талааннаах салайааччыларын Аким Бурцевы, Сергей Васильевы, Василий Парниковы, Зоя Гаврильевнаны олус ытыгылаан туран бэлиэтиир.
Хореограф Зоя Гаврильевна хас биирдии бэстибээл, тэрээһин балаһыанньатыгар олоҕуран 15 союзнай өрөспүүбүлүкэлэр үҥкүүлэрин, сиюталары, «дьиэрэҥкэй», «сахалыы», «тачанка», «сээдьэ» курдук үҥкүүлэри туруортаан барбыт. Ити курдук Анна Егоровна 5 сыл устата үҥкүү эйгэтигэр сыстан, көстүүмнэрин барытын норуот бэйэтин күүһүнэн тиктэн, араас өҥнөөх матараас хаатын быһа кырыйан да буоллар син сөбүгэр, бириэмэтигэр үчүгэй көстүүмнээх буоларбыт диэн үөрэ кэпсээнин сэгэтэр.
Анна Егоровна – «1975 сыл тосунньу ыйыттан 19 саастаах Михаил Сивцев Бороҕоннооҕу култуура дьиэтигэр инструкторынан ананан үлэлии киириэҕиттэн араас уопсай үлэлэргэ кыттыһан барбыта. Ити бириэмэҕэ Бороҕоҥҥо «Үҥкүү биэчэрэ» диэн ааттаах радиоланы холбоон, виниловай пластинканы эргитэн, араастык сценарийдаан тэрээһиннэр ыытыллар кэмнэрэ этэ. 70-ус сылларга бүтүн Союз үрдүнэн маассабайдык норуот ускуустубата, хорунан толоруу, норуот үҥкүүтэ балысханнык сайда турар кэмигэр, автономнай сэбиэскэй социалистическэй республикалар култуураларын министиэристибэлэрин көҕүлээһининэн бальнай үҥкүү култууратыгар араас семинардар, маастар кылаастар, бэстибээллэр, конкурстар ыытыллан барбыттара.
1975 сыл саҥатыгар Саха сирин норуот айымньытын уонна культурнай — сырдатар үлэ биир кэлим методическай киинин үлэһитэ, саха республикатын култууратын туйгуна Дора Павловна Протопопова (Филиппова) көҕүлээһининэн уонна кини дьүөгэлэрэ Уус-Алдантан Зоя Гаврильевна, Намтан Любовь Алексеевна буолан өрөспүүбүлүкэҕэ маҥнайгы бальнай үҥкүүнү толорооччуларга күрэҕи тэрийсибиттэрэ. Ити күрэххэ Уус-Алдантан 3 пара Михаил Сивцев, Зоя Гаврильевна, кини бииргэ төрөөбүт быраата Анатолий, мин, төгүрүччү талааннаах уол худуоһунньук, пьесаҕа оонньуур, үҥкүүһүт Никита Алексеев, Люда Васильева буолан «русский лирический», «сударушка», «фигурный вальс» үҥкүүлэри толорон оройуоннааҕы конкурс кыайыылаахтара кыттыбыппыт. Аны республиканскай конкурска ситиһиилээхтик кыттан Иркутскай куоракка сахабыт сирин чиэһин көмүскүү барар буолбуппут. Иркутскай куоракка барыах иннинэ министиэристибэттэн анал приказ таһааран, үлэбититтэн ыҥыран ыланнар биир ый курдук куоракка дьарыктана диэн киирбиппит. Уопсайа саха сириттэн 5 пара талыллан Кульпросссветтан биир пара, Ленскэйтэн Владимир Кушнарев салайааччылаах икки парата уонна Бороҕонтон 2 пара. Дьэ ити дьарыкка хаһан да үҥкүүлээбэтэх «самба», «ча-ча-ча» курдук үҥкүүлэри үөрэппиттэрэ. Ити барыыбытыгар Владимир Кушнарев тренердаах, Дора Павловна салайааччылаах айаҥҥа туруммуппут. Иркутскай куоракка тиийбиппитигэр кыттаачччыта элбэҕэ, икки күн устата үҥкүү бырааһынньыга ааспыта харахпар бу баар курдук. Билигин кэлэн санаатахха Саха сириттэн аан маҥнайгынан бальнай үҥкүү күрэҕэр атын куоракка тиийэн кыттыбыт эбиппит.
Кэлин Уус-Алдантан Зоя Гаврильевна куоракка көһөн киириэҕиттэн, кини оннугар Елена Степановна Прокопьева салайыытынан Михаиллаах иккис көлүөнэ буолан дарыктарын салҕаабыттара.»
Ити курдук сахабыт сиригэр бальнай үҥкүү хамсааһына Уус-Алдан улууһуттан силистэнэн – мутуктанан тахсыбыта да диэтэххэ оруннаах.
Егор Иванов – Түмэрчиҥ, «Айар Кут» айар түмсүү салайааччыта.
20.05.2025 сыл.
