“Айар Кут” бүгүҥҥү ыалдьыта- скульптор, эмчит Вячеслав Иванович Кулачиков- Эллэй. Кини Таатта Чычымаҕыттан төрүттээх. Талааннаах киһи хаһан баҕарар, ханна баҕарар сырытта да, бэйэтин туһунан өйдөбүлү син биир хаалларар. Айар Кут айар түмсүү Саха талааннаах дьонун мунньар сыаллаах үлэлиир. Онон, талааннаах скульпторы үйэтитэн , кини талааныгар сүгүрүйэн бииргэ үлэлээһиммитин саҕалыыбыт.
Корр. Вячеслав Иванович, “талаан” диэн тылы хайдах өйдүүгүн, кини хаанынан бэриллэр дуо? Холобура, биһиги билэбит, Эн элбэх талааннаах киһигин, олус үчүгэйдик уруһуйдуугун, скульптор быһыытынан биллэҕин, дьону эмтиигин.
В.И. Мин ийэм Елена Семеновна Канаева, аҕам Иван Иустинович Кулачиков, Таатта Амматын нэһилиэгиттэн төрүттээх. Аҕам суоппар идэлээҕэ. Оройуон бастакы суоппардарыттан биирдэстэрэ. Харбалаах куоратын тутуугар күүһэ тиийэринэн үлэлээбитэ. Иллэҥ кэмигэр бултуурун сөбүлүүрэ. Ону таһынан, аҕам кыраасканан үчүгэйдик уруһуйдуура. Уруһуйдуур тиэмэтэ – айылҕа, эргэ өтөхтөр, кыыллартан эһэни, бөрөнү, тайаҕы олус табыллан уруһуйдуура. Ийэм хортуоҥҥа аттары уруһуйдаан кырыйан оонньотор этэ. Ол аттар, чахчы, дьиҥнээх ат курдук буолааччылар.
Мин биэс сааспыттан уруһуйдуурбун өйдүүбүн. Олус тартаран уруһуйдуур этим. Төрөппүттэрбин кытта ыаллаһар дьоммутугар улаатан эрэр кыыс баара. Үчүгэй буочардаах этэ. Ол кыыска мин кэпсээн кэпсиирбин суруйан биэрэрэ. Онуоха ол суруйууга мин ис хоһоонугар сөп түбэһиннэрэн уруһуйдаан кыра кинигэ оҥорорбут. Сүрүннээн кыылы-сүөлү уруһуйдуурум. Кэпсээним хомурдуос, кымырдаҕас, эһэ, бөрө уо.д.а кыыллар тустарынан буолара. Дьэ, итинник сайдаммын, санаабыппын барытын уруһуйдуур буолбутум.
Оскуола кэнниттэн Дьокуускайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр училищеҕа киирэн үөрэммитим. Скульптура диэн идэҕэ анаан уһуйуллубутум. Үөрэхпин бүтэрэрбэр, мамонт муоһуттан оҥорбут “Балыксыт” диэн дипломнай үлэбин биэс сыанаҕа көмүскээбитим.
Корр. Оччоҕо ойууһут быһыытынан анал идэҕэ үөрэммэтэххин дии. Тоҕо уруһуйу талбатын?
В.И. Идэҕэ үөрэнэр кэмнэрбэр Санкт Петербургтан, Москубаттан кэлэн үөрэтэллэрэ. Учууталларбыт көрүүлэрэ да, оччотооҕу методика да европейскайдыҥы этэ. Онон, бэйэҥ баҕараргынан уруһуйдаабат буоллаҕыҥ. Мин, холобура, былыргыны көрөр этим. Уруһуйдуурун хааччахтаах буолла да, сайдыбат буоллаҕын. Онуоха мин скульптура мелкой формы сөбүлээбитим. Билигин да, скульптура – сүрэхпэр чугас. Скульптураны маһынан, мамонт муоһунан, сүөһү, балык, ынах, сылгы уҥуохтарыттан оҥоробун.
Оттон билигин уруһуйдарбар эскизтэр бааллар. Эскиз оҥорорго идиэйэ эмискэ киирэн кэлэр уонна хайдах кэлбитин курдук тахсан хаалар. Ити түгэҥҥэ сөкүүндэ иһинэн кумааҕы булан тардыалыы охсуохтааххын. Дьиҥ олоҕун оҥордун да, көннөрүүтүн аа-дьуо ылсыаххын сөп. Уруһуйдаабыт эскиз элбэх. Сороҕун кимнээххэ эрэ, ханна эмэ сылдьан оҥорбуппун көрөн соһуйааччыбын.
Корр. Оччоҕо ылбыт идэҥ косторез, камнерез диэтиҥ дии. Бу бүгүн көрө олорор скульптура оҥоһуктарын кэпсэтиэххэ дии. Үлэҥ да элбэх эбит. Бииртэн биир үчүгэй. Бу “Зимняя спячка”, “Оҕус сиэппит уол”, “Туутун көрө олорор оҕонньор”, “Оҕо куйуурдуу турара”, “Байанай алгыһа”оҥоһуктары кэпсээ эрэ…
В.И. Айылҕаҕа дьикти баарын улаханнык итэҕэйэбин. Чычымахха, айылҕаҕа сылдьан, талахха үүнэн турар төгүрүктүҥү быһыылаах маһы көрбүтүм. Илиибэр ылан сирийэн көрбүтүм, кыһын эһэ арҕаҕыгар утуйа сытара харахпар көстүбүтэ. Кыратык эрэ көннөрөн биэрбитим. Скульптурабын “Зимняя спячка” диэн ааттаабытым.

Оҕус сиэтээччи уол эһэтинээн скульптураны “Саас Тааттаҕа” диэн ааттаабытым. Норуот суруйааччыта Амма Аччыгыйа “Сааскы кэм” романыгар олоҕуран, саха дьиҥ олоҕун көрдөрөн. Эбэн эттэххэ, биһиги көлүөнэ ийэлэрбит, аҕаларбыт оҕо саастара ыарахан кэмҥэ ааспыта. Ол саҕана, бары да кэриэтэ оҕо саастарыгар оҕус сиэтээччи буола сырыттахтара. Бу скульптураны нэдиэлэ курдук оҥорбутум.

Туутун көрө олорор оҕонньору элбэх киһи сэҥээрэр. Саха сиригэр эмис, бөдөҥ соболорунан аатырбыт Кэбээйи соботугар уонна балыксыттарыгар сүгүрүйэн, скульптураны “Кэбээйи” диэн ааттаабытым.

Саха киэн туттар классик суруйааччыта Былатыан Ойуунускай “Оҕо куйуурдуу турара” айымньытыгар баар үөрэхтээх буолаары балыктыыр уолчааҥҥа анаабытым. Учууталлыы сылдьан үөрэнээччилэрбэр скульптурам куойатын – маҥкытын уһулан көрдөрөрүм, саха булка, балыкка туттар мала диэн үөрэтэрим.

Итилэртэн атын скульптураларым элбэхтэр. Бэйэбин анималист скульптор дэнэбин. Ол аата үлэлэрим сүрүнүнэн кыыллары айымньыларбар туттабын.
Корр. Дьэ,аны быыстапкаларга сылдьыыларгын сэһэргээ, кэнники Благовещенскайга кыттыбыт быыстапкаҕын сырдатыан дуу?…
В.И. Быыстапкаларга элбэхтик сылдьыбытым. Куруук бастыыр этим. Кэтэхтэн көрүүгэ Болгария Каберне куоратыгар “Ойууттар” скульптуранан кыттан үһүс миэстэ буолбутум. Благовещенскай куоракка бастакы миэстэ буолбутум. Киэҥ Арассыыйа сириттэн элбэх скульптор кыттыбыта. Тиийбиппитигэр, хас биирдиибитигэр үлэлиир миэстэлэрбитин биэрбиттэрэ. Скульптордар бары инстуменнарын тэлгэппиттэрэ. Көрдөххө, араас электрическай инструменнардаах кэлбиттэр этэ. Мин, былыргы эһэм стамескатын илдьэ барбытым. Арай, остуолга уурбуппар, элбэх киһи көрөн, муодарҕаабыттара. Куонкурус саҕаламмыта. Үлэлиир бириэмэни сэттэ чааһынан быспыттара. Мин эмиийин үүтүн оҕотугар аҕата олорор ийэни оҥорбутум, “Мать” диэн ааттаабытым. Оҥоһукпун биэс чааһынан бүтэрбитим. Түмүккэ, кыайыылаах буолбутум. Бу кэнниттэн Кытайга Хэйхэ куоракка тиийэн быыстапкаҕа кыттыбытым.
Уонна бу сотору, кулун тутар 19 күнүгэр, “Айар Кут” айар түмсүү тэрийиитинэн, мин төрөөбүт дойдум Амма нэһилиэгэ биир үйэ буолбут үбүлүөйүн көрсө, Өксөкүлээх аатынан Норуоттар Доҕордоһуулара дьиэтигэр “Өксөкүлээх Өлөксөйтөн саҕыллан, айар кут алааска арыллар” диэн дьоро күҥҥэ мин оҥоһуктарым быыстапката уонна фото быыстапката тэриллэр. Кэлэн көрүҥ, сэҥээрин!
Корр. Аны айылҕаттан эмчит буолан айыллан дьону эмтииргин кэпсэтиэх
В.И. Биир сыл төбөм ыалдьар буолан, Айыы ойуунугар В.А.Кондаковка эмтэтэ тиийбитим. Көрөн олорон баран, мин үөрэхпэр үөрэн диэн ыыппыта. Хайыахпыный, эмтэнэ тиийбит киһи улуу ойууҥҥа сэттэ сыл үөрэнним. Нетрадиционная медицина эйгэтигэр, сүрүннээн, уҥуох тутуутун, хааннааһын, түөннээһин ньымаларыгар уһуйбута.
Дьиҥэ, хааннааһыны олох кыра сылдьан эһэм Сэмэн Канаев – Бочоох үөрэппитэ. “Нохоо, кэл, хааннаа”, — диэн ыҥырара. Тырыыҥкаҕа олус элбэх иннэни саайан баран, көхсүтүгэр оҕустарааччы. Оччоҕо, элбэх хойуу хаан кэлэрэ. Ол процедураны киэһээ аайы оҥоттороро. Оҕо буолан оонньуу бараары сүрэҕэлдьиирим.
Билигин, эмчит буолан олорон санаатахха, хааннааһын ордук туһалаах эбит. Киһи этигэр-сиинигэр баар хаан 40 хонугунан эргэрэр. Хаанын эргиирэ бытаарар, ыалдьар сирдэргэр чэлкэх мунньустар, ол иһин былыр сахаларга хааннааһын олус сайдыбыт эбит. Холобура, Намҥа эмтии сырыттахпына, биир оҕонньор хааннаа дии-дии төрүт арахсыбат. Тоҕо хааннатаҕын диэн ыйыттахха, кыра да гриппкэ ыалдьабын, ол иһин хааннатан, организмым утарсар буоларын ситиһэбин диэбитэ. Сөпкө этэр.
Эмчит буолбутум кэннэ, биир кырдьаҕас этэн турардаах, мин төрөөбүт алааспар Мойуонаҕа, икки улахан удаҕаттар төрөөн-үөскээн, олорон ааспыттар үһү.
Кэлин, өссө икки сыл Кытайга баран үөрэнэн кэлбиппит. Үчүгэйэ диэн, кэргэним Луиза Саввична эмтиирбэр көмөлөһөр.
Корр. Вячеслав Иванович, билигин, төрөөбүт дойдугар, Чычымахха, Кэрэ Амма биэрэгэр Өксөкүлээх Өлөксөй айымньытынан скульптуралары оҥоро сылдьаҕыт. Дьэ, бу сүҥкэн суолталаах үйэтитиин туһунан кэпсэтиэххэ.
В.И. 2020 сыллаахха, РФ Президенин Граныгар кыттан кыайбыппыт. Кэргэним Луиза Саввична “Увековечивание памяти основоположника якутской литературы А.Е.Кулаковского – Ексекюляха через создание культурного пространства “11 литературных героев А.Е.Кулаковского ” бырайыак автора уонна салайааччыта. Үлэ Президент Гранын фондатыттан үбүлэнэр. Өксөкүлээх айымньыларыгар “Байанай”, “Саха интелегенциятыгар сурук”, “Өрүс бэлэхтэрэ”, “Сайын кэлиитэ”, “Кэччэгэй баай”, “Байанай алгыһа”, “Манчаары”, “Сүүс саастаах эмээхсин ырыата”, “Кырасыабай кыыс” айымньыларыгар скульптуралары оҥоруохтаахпыт. Ону таһынан, арка оҥоруохпут.
Билиҥҥи туругунан, 5 скульптура бэлэм. Салгыы үлэ ыам ыйыттан саҕаланан, атырдьах ыйыгар түмүктэниэҕэ. Бу ыытылла турар улахан бырайыак ситэн-хотон бүттэҕинэ, дьон-норуот куруук сылдьар сирэ, улуу Өксөкүлээххэ сүгүрүйэр сирэ буолуоҕа.
Корр. Дьэ, эргиччи талааннаах Вячеслав Иванович, кэрэ кэпсээнин иһин махтал буоллун, уонна айар үлэҕэр, эмчит үлэҕэр өссө да ситиһиилэри баҕарабын!
Норуот маастара, норуот эмчитэ, талааннаах скульптор Вячеслав Иванович кэргэнинээн Луиза Саввичналыын Өксөкүлээх аатын үйэтитэр сүҥкэн үлэлэрэ үйэлээх буоллун! Бу сир үрдүгэр төрөөбүт дойдуларыгар туохха да тэҥнэммэт бэлэхтэрин бэйэлэрин үлэлэринэн, талааннарынан көрдөрө сылдьаллара улахан чиэс, бочуот буолар. Талаан хаанынан бэриллэрин итэҕэппит дьоннортон биирдэстэрэ кэргэннии Кулачиковтар өссө да араас үйэлээх бырайыактары суруйдуннар диэн алгыспытын тиэрдиэҕин!
Лариса Аввакумова, “Айар Кут”суруналыыһа