Кэнники сылларга Кыл Саха ансаамбыл туһунан элбэхтик суруллар. Кырдьыга, кинилэр өбүгэлэрбит былыргы дорҕооннорун кылынан оҥоһуллубут үнүстүрүмүөннэргэ оонньоон, дьиҥ саха буоларбытын, өбүгэбит философиятын, олох муудараһын көрдөрөллөр. Дьэ, маннык дьоннортон, биһиги уонна кэлэр көлүөнэ билэн эрдэхпит өбүгэбит олоҕун, кинилэр уратыларын.
Ансаамбыл дьонуттан биир ураты суоллаах-иистээх, тута айааччы уонна маастар Руслан Габышевтыын кэпсэтиибит саҕаланар.
Корр. Руслан Прокопьевич,олоххо көрүүгүн, оҕо сааскар дорҕоону уратытык ылыныыгын кэпсээ, эрэ?
Р.Г. Оҕолортон уратыта суох этим эрээри, куруук тыаһы сэргиир этим. Тыаһы сэргиир, көрдүүр сааһым түөртээхпиттэн саҕаламмыта. Дьэ, ханна эмэ тыас тыаһаата да, төттөрү төннөн кэлэн, онно иһийэн туран иһиллиирим, ол тыас ыраата баран ханна эрэ сүтэн хааларын, дьэ улаханнык дьиктиргиирим. Ол нууччалыы эттэххэ, резонанс ханна эрэ сыыйа охсуллан сүтэрин дьиктиргээн, истибит тыаспын хат-хат охсон өөр да өр буоларым. Ол тыас, куруук оскуолаттан кэлэрбэр-барарбар телеграмм остуолбатыгар баара. Тымныыга оҕустахпына, дьэ дуоһуйарым. Эбэтэр дьиэни көтүрэр кэмнэригэр хаптаһын тостор тыаһын эмиэ сөбүлээн истэрим, иһийэн истэн турарым, сороҕор тимир буочуканы дэлби аалан эһээбиттэн үүрүллэрим. Ханна эрэ туох эмэ тыас тыаһыырын кулгааҕым иһиттэ да, элээрдэн кэлэн ол тыаһы таһаара сатыырым. Кыһынын тоҥмут күөлгэ мууһу охсор этим, аны ити дьарыктарбын тоҥуохпар, бэйэм дуоһуйуохпар дылы оҥорорум. Өссө биир ураты дьарыгым диэн, таҥас ыйыыр быаны до, ре, ми, фа, соль, ля, си диэн нотаны таһаара-таһаара, быабын кылгатан иһэрим. Дьэ, дьикти диэтэҕиҥ…
Кыра кылаастарга үөрэнэр эрдэххэ, оскуолаҕа пианино баара. Кимнээх тыаһаталларын билбэт этим эрээри, ыраахтан истэн, улахан дьон буолан баран, сыыһа баттаан сыыһа тыаһы таһаараллар эбит дуу – дии саныырым. Ити биэспэр-алтабар буолуо. Биир кэмҥэ оскуолаҕа, көрүдүөргэ пианино турбута. Дьэ, оҕолор, перемена устатын тухары бу пианиноҕа оонньоон аҕай биэрбиппит. Уруок кэнниттэн хаалан да оонньуурбут, үүрүллүөхпүтүгэр дылы. Ол тыаһатар кэмҥэ, мин аны быһаарар этим, бу өртө настройкалаах, бу өртө суох диэммин. Дьэ, ити курдук, оҕо сааспыттан тыаһы-ууһу сэргиир, истэр, ылынар, араарар этим. Санаабар, ити тыаһатар кэмнэрбэр бэйэм үнүстүрүмүөн иһигэр киирэн хаалар курдугум. Бука, кыра эрдэхпиттэн сахалыы дорҕоону көрдүү сатаабытым буолуо.
Корр. Дьэ, ити айыллыыгынан билигин саха дорҕооннорун таһаарар үнүстүрүмүөннэри оҥорор маастар буоллаҕын. Өр кэмҥэ сахалыы үнүстүрүмүөн сүтэ-симэлийэ сылдьыбыта дии. Онуоха араас былыргы дорҕооннору таһаарар үнүстүрүмүөннэри айан саха уустара сөргүтэн таһаардылар. Кинилэр ортолоругар эн эмиэ бааргын. Ох саа кырыымпа туһунан сэһэргээ эрэ…
Р.Г. Мин бастаан, Тааттаҕа, 2013 сыллаахха , биллиилээх хомус ууһа Александр Чахов аатынан ыытыллыбыт уустар куонкурустарыгар кыттан, кыайбытым. Онтон ыла өйбүн-санаабын чочуйан, өбүгэлэрбит туттубут, айбыт, дорҕооннору таһаарар үнүстүрүмүөннэри сөргүтэн оҥорорго ылсыбытым. Мин оҥорбут муусука үнүстүрүмүөннэрбинэн С.А.Зверев- Кыыл Уола аатынан СӨ үҥкүү национальнай тыйаатырын иһинэн тэриллибит төрүт дорҕоон бөлөҕө «Кыл Саха”, “Кыл кырыымпа” оонньуур.
Ох саа кырыымпаны оҥорорго биллиилээх музыковед Аиза Петровна Решетникова этии киллэрбитэ. Аан дойду муусукатын төрдө ох сааттан саҕаламмыта диэбитэ. Үс сылы быһа эппитэ. Тута ылсан биэрбэтэҕим. Онтон Ох саа кырыымпаны куобах айатыгар майгыннатан, оҥорбутунан барбытым. Ох саа кырыымпаны оҥорорбор, биллэн турар, оҕо сааһым өйдөбүлэ киирэн кэлбитэ. Түөрт саастаах эрдэҕинээҕи өйбөр, куобах айатынан сөбүлээн оонньуурум, струна курдугун олус интэриэһиргиирим киирэн кэлбитэ. Ол струнаны сөбүлээн эмиэ аалан аҕай биэрдэҕим дии. Былыр струнаны тирииттэн оҥороллор эбит. Кыһын, сиигэ суохха айаны туттан эрдэхтэрэ дии. Эһэлээҕим биллэн турар, куобах айатын уһуннук оонньоппотторо биллэр, ол иһин таҥас ыйыыр быанан айаны үтүктэн оҥорон баран, чааһы чааһынан дьарыктанарбын көрөн, эһэм үүрэрин санаан ылбытым.
Дьэ, ити өйдөбүллэр, ити туохха эрэ дьулуһуум барыта билигин түмүллэн былыргы дорҕооннору таһаарар муусука үнүстүрүмүөннэрин айабын. Этэргэ дылы, оҕо эрдэхтэн ааларбын сөбүлүүр эбиппин. Ох саа кырыымпа миэтэрэ курдук уһуннаах, үс см кэтиттээх, хахтаах. Хаҕын ох сааҕа кыбытан оонньуохха сөп, оччоҕо тахсар дорҕоон улаханнык иһиллэр буолар. Усилителэ суох дорҕоон улаханнык, чуолкайдык иһиллэр. Ити элбэх толкуйтан таҕыста. Астана куоракка Аан дойдутааҕы фестивалыгар хаста да кыттыбытым, Ох саа кырыымпа уруулуу омуктарга кимҥэ да суох диэн быһаарбыттара. Виолончелистар ох саа кырыымпаны көрөн баран, диапазона киэҥ да эбит диэн сөхпүттэрэ, үрдүк сыананы быспыттара.
Арассыыйа композитордарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Рашид Фагимович тус бэйэтинэн ыҥырбытыгар көрсүһүүгэ сылдьыбытым. Ол кэмҥэ кини Аан дойду композитордарын муспут этэ.
Уопсайа биэс устууканы оҥордум. Ох саа кырыымпа тыаһы араастаан таһаарар. Охсон оонньуоххун, хомус курдук айаххар тутуоххун, скрипка курдук аалыаххын сөп. Ону таһынан, барабан курдук охсуоххун эмиэ сөп. Ити хас биирдии көрүҥ дорҕооннору уларытар.
Бу кырыымпаны Уус Алдантан, Үөһээ Бүлүүттэн сакаастаан ыллылар. Бэйэтэ Аллайыаха улууһун Чокурдааҕыттан төрүттээх, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Афанасий Томскай оонньоон эрэриттэн үөрэбин, долгуйабын. Ситиһиини баҕарабын.
Корр. Ох саа кырыымпаҥ сүрэхтэниитин, дойдун дьоно, Мэҥэ-Хаҥалас Олоҥхо Дьиэтин кэлэктиибэ үйэтитэн, “Байанайбар махталым” диэн бэртээхэй килиип устубутун санаан ааһыахха уонна маастар быһыытынан билигин тугунан дьарыгыраҕын?
Р.Г. “Байанайбар махталым” килииби Сыымах сиригэр устубуттара. Былыргы булчуттар ыраах сиргэ, уһун кэмҥэ тыаҕа бултуу баралларыгар итинник халыҥ таҥастаах буолаллар. Хайаатар да уоттарын аһатан, Баай барыылаах Байанайтан көҥүл ылан, бултунан хатаҕалыылларыгар көрдөһөллөрө. Бу килиипкэ Ох саа кырыымпанан оонньуурум көстөр. Араас былыргы кылыһах, дьиэрэтии дорҕооннор тахсаллар.
Билигин, бу кэмҥэ эмиэ биир саҥа ыҥырҕаан тыаһыыр үнүстүрүмүөнү бүтэрэн эрэбин. Икки харыс уһуннаах, хамыйах саҕа, төгүрүк моһоонноох. Саҥа атын дорҕоону айан таһаардым. Аатын арааһата, Ыҥырҕаан диэн ааттыырым буолуо.
Корр. Руслан Прокопьевич, “Айар Кут” айар түмсүү республика талааннаах дьонун түмтэ. «Кыл Саха” бу түмсүү ыытар култуурунай дьаһалларыгар барытыгар кыттар. Бу олунньу ый 14 күнүгэр, Майаҕа, Айар Кут түһүлгэтигэр, эһиги эмиэ кыттаары сылдьаҕыт. Дьэ,төрөөбүт-үөскээбит Мэҥэн дьоно талааннаах уолларын оҥоһугун харахтарынан көрүөхтэрэ, ансаамбыл толоруутугар былыргы дорҕооннору кулгаахтарынан истиэхтэрэ турдаҕа. Дьикти кэрэ эйгэтигэр киириэхтэрэ диэн эрэнэбин. Ситиһиини баҕарабын.
Саха кылын ыллаппыт, араас былыргы дорҕооннору таһаарар үнүстүрүмүөннэри айар маастарга Руслан Габышевка саҥаттан саҥа дабайыылары, үрдэллэри баҕарыаҕыҥ, маннык дьоннор баар буоланнар саха норуота Аан дойдуга былыргыттан ырыалаах, муусукалаах омук быһыытынан биллэр.
Кэпсэттэ, Айар Кут айар түмсүү суруналыыһа Лариса Аввакумова