Өбүгэ саҕаттан биһиэхэ сахаларга эр киһи уһанар, дьахтар аймах иистэнэр идэлээҕэ. Билиҥҥи сайдыылаах олоххо өбүгэ үгэстэрин үрдүктүк тутан, сайыннаран кэлбит талааннаах дьон баара олус кэрэхсэбиллээх. Биир оннук киһинэн Саха Далбар Хотуна, Олоҥхо дойдутутуттан Сунтаартан төрүттээх көмүс тарбахтаах иистэнньэҥ, РФ үөрэҕириитин уонна СӨ култууратын туйгуна, Учууталлар учууталлара, Нам сэлиэнньэтин Бочуоттаах олохтооҕо, норуот маастара Зинаида Дмитриевна Понохова буолар.

Зинаида Понохова Эҥсиэли хочотугар олохсуйан, эдэр көлүөнэни иитиигэ, иис кистэлэҥэр уһуйууга өр сыллар тухары айымньылаахтык үлэлии сылдьар. Маастар күн сирин көрбүт үөрүүлээх күнүгэр түбэһиннэрэн, И.Е. Винокуров аатынан Намнааҕы педколледж иһинэн үлэлиир “Сардаана” муода тыйаатыра тэриллибитэ 30 сылын бэлиэтиир үөрүүлээх тэрээһин буолла.

Үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ өрөспүүбүлэбитигэр үөрэх кыһаларын иһинэн аан бастакынан тэриллибит “Сардаана” муода тыйаатыра сыралаах үлэтин түмүгүн – дьикти дьэрэкээн ойуулаах, оһуордаах-мандардаах таҥастарын, сахалыы тыыннаах атрибуттарын киэҥ араҥаҕа таһаарда. 30 сыл тухары муода тыйаатыра үгэс буолбут өбүгэлэрбит таҥастарын үөрэтэн, чинчийэн, онтон тигэн олоххо киллэрэн кэллэ. Маастар-преподаватель З.Д. Понохова салайыытынан, тыйаатыр дьахтар уонна эр киһи соннорун, халадаай уонна сахалыы киэргэтиилээх киэһээҥи мааны былааччыйалары, сэлиэчиктэри, кэһиэччиктэри, ыһыах таҥаһын уонна да атын коллекциялары Саха сирин дьонун-сэргэтин дьүүлүгэр эрэ буолбакка, аан дойду таһымыгар таһаарбыта кэрэхсэбиллээх. Ол курдук, “Сардаана” муода тыйаатыра 1992 сыллаахха Африка курдук ыраах дойдуга, Туниска баран устудьуоннар аан дойдутааҕы фестивалларыгар ситиһиилээхтик кыттан кэлбитэ. Ити айан инники үлэлэригэр саҥа тыыны киллэрэн төһүү күүһүнэн буолбута саарбаҕа суох.

Дьоро киэһэҕэ педколледж араас сыллардааҕы устудьуоннарын дипломнай үлэлэрэ, ону тэҥэ колледж уһуйааччылара З.Д. Понохова, Т.И. Омина, Т.В. Павлова уонна да атыттар айан-тигэн таһаарбыт коллекциялара дьон үрдүк биһирэбилин ылла. “Сардаана” муода тыйаатырын иһинэн бу сыллар тухары 200-чэ устудьуон иис абылаҥар ылларан, сатабылларын чочуйан, ситэн-хотон таҕыста. Билигини кинилэртэн үгүс киһи идэлэрин сайыннаран таһаарыылаахтык үлэлии сылдьаллар. Кинилэр ортолоругар З.Д. Понохова биир дойдулааҕа, үөрэнээччитэ, Сунтаартан төрүттээх Лидия Федорова баар:

Мин Зинаида Дмитриевнаҕа Намнааҕы педучилищеҕа 1993 сылтан үөрэммитим. Кини миигин иис кистэлэҥэр үөрэппит учууталым эрэ буолбакка духовнай наставнигым диибин. Мин кининэн киэн тутабын, бу анаан-минээн бэйэм коллекциябын илдьэ Зинаида Дмитриевнаны эҕэрдэлии кэллим.

 Өссө биир З. Д. Понохова үөрэнээччитэ, билигин Нам сэлиэнньэтигэр баар “Ариэль” студия салайааччыта Туяра Рехлясова бэйэтин коллекциятын көрөөччү дьүүлүгэр таһаарда:

Мин олох кыра эрдэхпиттэн уруһуйдуурбун сөбүлүүбүн. Оскуола кэнниттэн Намнааҕы педколледжка үөрэнэ киирбитим. Саамай табыллар, сөбүлүүр дьарыгым таҥаска уруһуйдааһын (точечная роспись) буолар. Дипломнай үлэм эмиэ ити хайысханан этэ. Колледжы бүтэрэн баран дьон сакааһынан таҥаска, суумкаларга ойуу түһэрэр буолбутум. Хас биирдии оһуорум миэхэ кистэлэҥ, сакральнай ис хоһоонноох. Бэйэбин модельербын дэммэппин. Таҥаска уруһуй өттүгэр өссө кэҥэтэр санаалаахпын. Зинаида Дмитриевна туһунан олох суукканан тохтообокко кэпсиэхпин сөп. Кини миэхэ дьиҥ-чахчы улахан буукубаттан суруллар киһи. Миигин “Сардаана” муода тыйаатырыгар ыҥыран сайыннаран, 1999 сыллаахха “Мисс Эҥсиэли” буолбутум. Зинаида Дмитриевнаҕа махталым муҥура суох.

“Кэскилээнэ” муода тыйаатырын салайааччыта Роза Афанасьева эмиэ Намнааҕы педколледж выпускницата, З.Д.Понохова үөрэнээчитэ:

Читайте также:  ЕЩЕ РАЗ О ТРАДИЦИОННОЙ ПИЩЕ САХА, ПИТАЮЩЕЙ ДУХ

Оҕо эрдэхпиттэн уруһуйдуубун, иистэнэбин. Педколлежка киирэн баран иис идэтин, саха төрүт таҥаһын дириҥник үөрэппитим. Зинаида Дмитриевна миэхэ мэлдьи холобур буолар. Мин бэйэм түүлээхтэн бисерынан киэргэтэн тигэрбин сөбүлүүбүн. Коллекциям аата “Волчицы-охотницы” диэн.

Саҥа тахсан эрэр модельердар ортолоругар эмиэ Намнааҕы педколледжы бүтэрбит, Зинаида Понохова үөрэнээччитэ Екатерина Зырянованы ааттыахха сөп. Кини бэйэтин коллекциятын дьон дьүүлүгэр таһаарда:

Мин педколледжка үөрэнэр уонна “Сардаана” муода тыйаатырыгар дьарыктанар сылларбар иис өттүгэр наһаа сайдыбытым. Зинаида Дмитриевна коллекцията мэлдьи кэрэ, хатыламмат буолар. 4 сыл тухары төһөлөөх элбэх сиргэ, гастролга сылдьыбыппытын ааҕан сиппэккин. Кини наһаа талааннаах маастар, кэрэ киһи. Зинаида Дмитриевнаҕа холобурун, тулуурун, үтүө санаатын иһин махталбын тиэрдиэхпин баҕарабын.

“Сардаана” муода тыйаатыра араас таһымнаах курэхтэргэ, тэрээһиннэргэ ситиһиилээхтик кыттар. Ол курдук “Полярная звезда”, “Студенческая весна”, “Саһарҕа” күрэхтэр лауреаттара. 2013 сыллаахха Санкт-Петербург куоракка Аан дойдутааҕы күрэххэ Гран-при хаһаайына буолары ситиспиттэрэ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ муода тыйаатырыгар 20 устудьуон дьарыктанар. Кинилэртэн биирдэстэрэ 4 кууруска үөрэнэр Снежана Курчатова бэйэтин коллекциятын көрдөрдө:

Мин ыраах Анаабыр улууһуттан сылдьабын. Изобразительнай искусство уонна черчение диэн идэҕэ үөрэнэбин. Бэйэм 15 сааспыттан оҕуруонан дьарыктанабын. Коллекциям аата “Хотугу матыыптар” диэн. Үөрэҕим таһынан иистэнньэҥ идэтигэр эбии дьарыктанабын. Онно салайааччым Т.И. Омина оҕуруонан орнаменнаргын аныгы таҥаска туттуохха диэн этии киллэрбитэ. Зинаида Дмитриевна биһиэхэ холобур буолар киһи, 2-с куурустан киниэхэ муода тыйаатырыгар сылдьабын.

30 сыл тухары “Сардаана” муода тыйаатыра өбүгэ 200-тэн тахса сахалыы таҥаһын, ону тэҥэ сахалыы аныгы уонна авангарднай хайысхалаах таҥаһы айан, тигэн дьон-сэргэ биһирэбилин ылыан ылла. Иис эйгэтигэр үгүс сыллаах билиитин, сатабылын түмэн З.Д. Понохова хас даҕаны муода сурунаалларын таһаарбыта. Ол курдук, “Сардаана”(1996 с.),   “Өбүгэ таҥаһын сөргүтэн” (2006 с.),   “Ыһыах таҥаһа” (2011 с.),   “Сахам талба таҥаһа” (2016 с.) сурунааллар бэчээттэнэн тахсыбыттара. Ити сурунааллар “Бичик” кинигэ кыһатын кытта бииргэ үлэлээһин үтү түмүгэ. Манна даҕатан эттэххэ, 2007 сыллаахха  “Өбүгэ таҥаһын сөргүтэн” сурунаал РФ кинигэ таһаарар сойууһун ассоциацията ыыппыт күрэҕэр кыттан “Лучшая книга по прикладному искусству” диэн номинация дипломунан наҕараадаламмыта. 2014 сыллаахха “Сардаана” муода тыйаатырын 25 сылын бэлиэтээн анал хомуурунньук тахсыбыт. Манна араас сылларга муода тыйаатырыгар дьарыктаммыт дьон, педколледж кэллэктиибин уонна общественность ахтыылара, ыытыллыбыт тэрээһиннэр, коллекциялар, хаартыскалар киирбиттэр.

Читайте также:  Художник с Сулгаччы

Дьоро киэһэ педколледж кэллэктиибин сэргэ З.Д. Понохова араас сыллардааҕы үөрэнээччилэрэ, Нам уонна Дьокуускай куорат общественноһа, ыраах Сунтаар улууһун Бүлүүчээниттэн Зинаида Дмитриевна биир дойдулаахтар уонна да атыттар күндү ыалдьыттарынан буоллулар. Элбэх эҕэрдэ тыл бастыҥа этилиннэ. Норуот маастара З.Д. Понохова өр сыллаах сыралаах үлэтин үрдүктүк сыаналаан СӨ Ил Түмэн Государственнай мунньаҕын аатыттан бэрэссэдээтэли солбуйааччы А.А. Григорьева илии баттааһыннаах Махтал сурук, СӨ үөрэҕириигэ уонна наукаҕа министерствотын аатыттан “Почетный ветеран системы образования РС (Я)” бэлиэ, ону тэҥэ “Нам улууһа” муниципальнай тэриллии аатыттан “За вклад в развитие муниципального образования “Намский улус” диэн Бочуот Знага Зинаида Поноховаҕа үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарылынна.

Түмүккэ З.Д. Понохова сахалыы таҥаска үлэлиир санаата туохтан саҕаламмытын, инники былаанын кылгастык маннык үллэһиннэ:

Мин уруккуттан киинэлэргэ ол саҕанааҕы Союзпут омуктара бэйэлэрин национальнай таҥастарын кэтэ сылдьалларын бэлиэтии көрөрүм уонна арааһа киинэҕэ эрэ кэтэллэрэ буолуо дии саныырым. Онтон Орто Азияҕа Самарканд куоракка тиийэ сылдьан олохтоохтор бэйэлэрин өбүгэ саҕаттан илдьэ кэлбит төрүт таҥастарын күннээҕи олоххо кэтэ сылдьалларын сөҕө, ымсыыра көрбүтүм. Итинтэн сиэттэрэн биҺиги сахалар эмиэ тоҕо итинник бэйэбит төрүт таҥаспытын кэппэппитий диэн санаанан салайтаран ити хайысханан үлэлииргэ санаммытым. Мин ийэм иистэнэр эбит. Хомойуох иһин, ийэм олохтон эрдэ барбыт. Кини ииһин миэхэ хаалларбыт дии саныыбын. Оҕо эрдэхпиттэн иистэнэбин. Аан бастаан сахалыы таҥаһы 10 кылааска үөрэнэ сылдьан аҕабар тикпитим. Аҕам оһуохайдьыт этэ. Дойдубар Сунтаарга сылын аайы барабын. Айылҕаҕа, төрөөбүт алааспар сылдьан күүс-уох ылабын, сахалыы таҥаһы тигэрбэр саҥа идея киирэр. Аан бастаан сахалыы таҥаһы тигэрбэр Ярославскай аатынан музейга сылдьан төрүттэрбит таҥаһын үөрэппитим, чинчийбитим төһүү күүс буолбута. Инники былааммар үлэлии сылдьар “Сүктэр кыыс” таҥаҺын силигин ситэрэр баҕалаахпын, ону сэргэ ыһыах уонна дьиэ-кэргэн таҥаһын хайысхатынан үлэбин сайыннарар санаа баар.

Саха Далбар Хотуна, уран тарбахтаах иистэнньэҥ, норуот маастара, педагог Зинаида Дмитриевна Понохова төрөөбүт күнүнэн уонна “Сардаана” муода тыйаатырын 30 сылынан Сахабыт сирин олохтоохторун аатыттан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит. Саҥаттан саҥа ыччат талаанын чочуйан таһааран, айымньылаах үлэҕитигэр саҥаттан саҥа чыпчааллары дабайыҥ диэн баҕа санаа бастыҥын аныыбыт.