Сахалыы хайысхаҕа үлэлиир этно-уһаайбалаах Валентина Иннокентьевна, Василий Николаевич Атласовтар саҥа бырайыактарга үлэлэрин саҕалаатылар. Ол сиэринэн бүгүҥҥү кэпсэтиибит саҥа үлэ хайысхатын туһунан буолуо.
Корр.: Үтүө күн буолуохтун, кэрээбэт кэпсээннээх үтүө –мааны дьоммут саҥаттан саҥа хайысханы тутуһаҥҥыт сайдыы суолугар тахсаҕыт. Дьэ эрэ, хоммут уоскутун өһүлэн, кэпсээн кэккэлэтин кэбиһиҥ…
В.Н.А. – Быйыл икки улахан бырайыакка үлэлииргэ былааннаахпыт. Биһиги Муустаах Муораны аан дойду таһымыгар тахсыы аанынан көрөбүт. Сыалбыт-сорукпут — Муустаах Муора аан дойду дьонун түмүөхтээх диэн. Сахалар, биһиги персонажпыт Чысхаан тымныыны, тыалы-кууһу кэрэһэлиир. Онтон, биһиги тымныыбыт Чысхаанын Аар Муус диэн ааттаан атын омуктар билиилэригэр таһаарарга сананныбыт. Бу Аар Муус персонажпыт хоруоналаах, тайанар тайахтаах (посох), анал көстүүмнээх, айыллыбыт остуоруйалаах буолуохтаах диэммит, талааннаах саха уустарыгар, иистэнньэҥнэригэр, айар талааннаах дьонугар куонкурус тэрийдибит, хас биирдии көрүҥҥэ 50 000 солкуобай бириис туруордубут. Куонкуруспут түмүгүнэн- А.И.Афанасьева (таҥас эскииһэ), А.К.Гаврильева (айыллыбыт остуоруйата), В.Аргунов (хоруонатын, тайаҕын эскииһэ) талыллан үлэлэрин саҕалаатылар. Хоруонатын эскииһинэн 27 бриллианы туһанан, үрүҥ көмүһүнэн норуот маастара Роман Готовцев оҥоруоҕа. Соно маҥан кырсаттан тигиллэр.Быыһыгар скандинавскай элеменнэр киирэллэр.
Корр.: Кырдьык, олус мындырдык толкуйдаабыккыт эбит. Манна даҕатан эттэххэ, Аар Муус персонажпыт муоһа туллар дуу?
В.Н.А. Айыллыбыт остуоруйатын быһыытынан муоһа үүнэр кэмигэр үүнүөхтээх, түһэр кэмигэр түһүөхтээх диэн уһуллар гына оҥоробут. Оччоҕо эрэ интэриэстээх буолуоҕа. Холобура, бырайыак ыытыллар кэмигэр тымныы муоһа түспүт кэмигэр муоһа суох, улахан тымныыта суох кэмҥэ кыра, түһэригэр түһүүнү көрдөрүөхпүт. Аар Муус сувенирынан эмиэ атыыланыаҕа. Ханнык баҕарар омук киһитэ атыылаһан, дьиэтигэр туруоран, дьэ биһиги, сахалар, итэҕэлбитин билэр буоларыгар, оҕолоругар Тымныы сирэ Саха сиригэр баарын үөрэтиэҕэ. Дьэ, оччотугар аан дойдуга саха омугун билээччи, интэриэһиргээччи да элбиэҕэ.
Корр.: Василий Николаевич, оттон бу үлэ хаһан саҕаланарый, олоххо киирэрий?
В.Н.А. Аар Муус бырайыак аһыллыыта бу сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр Санкт-Петербурга буолуоҕа. Дьэ, онтон ыла аан дойду араас куораттарыгар, сирдэригэр бу бырайыак сүнньүнэн үлэлэр барыахтара. Ону таһынан, Аар Муус бырайыакка сувенирдар бородууксуйалара- Аар Муус, Чысхаан, Хаарчаана (саҕынньаҕын А.Филиппова эскииһинэн оҥоһуллар), Кыһын Хаһаайката (Хозяйка Зимы) анал хахтанан атыыга тахсыахтара.
Корр.: Дьэ, бэрт интэриэһинэйи кэпсээтин. Аны иккис бырайыак туһунан сэлэһиэх…
В.Н.А. Биһиги туризмынан дьарыктаммыппыт 30-тан тахса сыл буолла. Сото, Күрүлүүр, Самартай, Кыһыл Сыыр аквапарката күүрээннээх үлэлэри көрсөн олоххо киллэрбиппит. 2006 сыллаахха «Кольцевые маршруты Лена-Алдан» биһиги үлэбит «Лучший инновационный проект» диэн ааты ылбыта. Онон, үс өрүспүтүн Өлүөнэ-Алдан-Амма ситимниир үлэни салгыыбыт. Билигин атын үйэҕэ аныгылыы ирдэбиллэр турдулар.
Корр.: Быйыл Ил Дархан Сомоҕолоһуу сылынан, Тааттаҕа- туризм сыла биллэриллибитинэн Таатта баһылыга М.М.Соров этии киллэрэн, Улуу Өксөкүлээх аатын үйэтитэн, Чычымах Амматыгар сир биэрэн бииргэ үлэлээһиҥҥэ этии киллэрдилэр дии?
В.Н.А. Оннук. Этиини үөрүүнэн ылынным. Дьаам сиригэр турар, тыытыллыбатах айылҕалаах, хайалардаах, ырыаҕа ылламмыт , курдаттыы көстөр уулаах кыыс Амма өрүстээх сиргэ аҕыс улуус холбоһор сирин оҥоробут. Бу анал сири “А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх түһүлгэтэ” диэн ааттаатыбыт. Сиэннэриттэн көҥүл ыллыбыт.
Корр.: Түһүлгэбит ис бараана хайдах буолуой?
В.Н.А. Түһүлгэ икки кытыытыгар кыттыһар дьоннорбут олохсуйар түһүлгэлэрэ буолуоҕа. Уҥа өттүгэр Таатта улууһун нэһилиэктэрэ, хаҥас өттүгэр аҕыс улуустарбыт, Дьокуускай куорат уонна Б.Ойуунускай, Эллэй, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Өксөкүлээх Өлөксөй ааттарынан түһүлгэлэр туруохтара. Сэргэ туруоруохпут. Түһүлгэҕэ киириэх иннинэ алгыс оҥоһуллар сиэр-туом ыытар анал сир, күнү көрсөр сир тутуллуохтара. Бу бырайыак быйыл сайын, бэс ыйын бүтүүтэ олоххо киириэхтээх диэн былаанныыбыт.
Уонна аныгы үйэ киэргэлин баннердары туһаныахпыт. Билигин онно куонкурус биллэриллэн турар. Анаммыт миэстэлэри киэргэтиигэ иккилии баннер оҥоруохтара. Тааттаттан төрүттээх суруйааччылар мэтириэттэрэ, ааттара, төрөөбүт сирдэрэ суруллуохтара. Биир баннерга оройуон аата, картата киирэр, иккискэ көҥүл тиэмэ. Куонкурус бириистэринэн Валентина, Василий Атласовтар ааттарыттан рунанан суруллубут харысхал бэлиэлээх анаан оҥоһуллубут охсор инструменнар буолуохтара.
Корр.: Бырайыак инники былааныгар туох үлэ өссө барыай?
В.Н.А. Гостиница, ресторан оҥоһуллуоҕа. “Кыыс Амма” аквапарк олоххо киириэхтээх. Дьон түһэр, аһыыр сирэ баар буоллаҕына туризм сайдыа, аан дойду омугун дьоно кэлэр сирдэринэн буолуоҕа. Кэлин, били Сэбиэскэй кэминээҕи малай авиация сайдан, кыра сөмөлүөт түһэр сирэ баар буолуоҕа. Ол аэропорду Өксөкүлээх аатынан ааттыахпыт диэн санаа баар.
Дьэ, сөҕүмэр бырайыагы иһиттим. Хайдах да буолбутун иһин, Эһиги бэйэҕитин норуокка көрдөрбүт дьонноргут. Онон, бу да сырыыга бырайыактаргыт олоххо киириэхтэрэ диэн эрэллээхпин. Ситиһии эҥэрдэниҥ, толкуйдаабыккыт тобулуннун, санаабыккыт сатаннын! Лариса Аввакумова, суруналыыс
Лариса Аввакумова, суруналыыс