Роман Алексеев: Баҕа санаа, ыра санаа олоххо киирэрин дьиҥ-чахчы итэҕэйэбин
Айар Кут түмсүү түһүлгэтигэр, саха биир талааннаах ыччатын, Саха НКИХ араадьыйатын ыытааччытын, ырыаһыт Роман Алексеевы көрсөн кэпсэттим. Дэлэй кэпсээннээх, санаатын сайа этэр сэргэх ыалдьыттыын бэрт интэриэһинэйдик кэпсэттим. Ааҕааччы, эн да интэриэһиргиэн дии саныыбын.
Корр. Саха дьоно буоларбыт быһыытынан төрөөбүт сирбитин, оҕо сааспытын санаан ааһыах эрэ?
Р.А.Мин Үөһээ Бүлүүгэ, үс уоллаах дьиэ-кэргэҥҥэ төрөөбүтүм. Ийэм Мария Николаевна идэтинэн психолог, эбии үөрэхтээһин эйгэтин үлэһитэ. Оҕо сааһым кырылас кумахтаах үтүө мааны дойдуга Үөһээ Бүлүүгэ ааспыта. Хас биирдии киһи кыра эрдэҕиттэн сөбүлүүр дьарыктаах буолар дии. Мин тоҕо эрэ, араадьыйа истэрбин сөбүлүүрүм. Этэргэ дылы, ис куппунан тартаран туран. Араадьыйаны холбоон, ыытыллар оонньууларга куруук кыттарым, кыайарым даҕаны. Уонна саамай ол сылдьан Эдуард Рудых диэн ыытааччыны сөбүлээбитим. Кини курдук буоларга дьулуһарым. Кини курдук саҥарыахпын баҕарарым. Кылааска, оскуолаҕа дьээбэтийэн кинини үтүктэрим. Биир тылынан эттэххэ, олохпор киэн туттар киһибинэн, нууччалыы эттэххэ кумир оҥостубутум. Эдуард Рудых саҥатын үтүктэр да этим. Итинтэн сылтаан араадьыйа ыытааччыта буолар баҕа санаалаах улааппытым. Бу баҕа санаабын ийэм билэрэ, мин баҕа санаам туоларыгар олус баҕарара. Ийэлии кыһамньытын ууран, сүбэлээн, үөрдэхпинэ тэҥҥэ үөрсэн, табыллыбатахпына тэҥҥэ хомойсон. Түмүгэр, күн бүгүн тапталлаах араадьыйам ыытааччыта буолан турабын.Уонна маннык биир тулхадыйбат санааланным, киһи олоххо баҕарбыт баҕа санаата син биир туолар эбит диэн.
Корр. Рома, ити санааҕын быһаарыан дуо?
Р.А. Мин төһө да эдэрим иһин, олорон кэлбит олохпор араас үлэни барытын үлэлээн кэлбитим. Ол эрээри, хаһан даҕаны, ханнык да түгэҥҥэ араадьыйа ыытааччыта буолар баҕа санаабын ыһыктыбатаҕым. Кэлин санаатахпына, дьылҕам бэйэтэ сөптөөх кэмҥэ барытын сөпкө аттаран туруоран кэбиспитэ. Араадьыйаны сөбүлүүрүм миигин бастаан Виктория араадьыйаҕа аҕалбыта. Ол эрээри араадьыйа үлэтин бастакы үктэллэрин ааһарбар улахан тургутууну ааспытым. Виктория араадьыйаҕа үлэлии киирэрбэр 2009, 2010 сылларга ыытыллыбыт талыы биллэрбиттэригэр кыттыбытым да, ылыллыбатаҕым. Туох барыта үһүстээх дииллэринии, үһүс сырыыга, 2011 сыллаахха, дьэ киирбитим. Кэпсээтэххэ, ол маннык этэ. Бастаан талыы буоларын истэн, табаарыспын кыттыахха диэн ыҥыран илдьэ барбытым. Хамыһыйа иккиэммитин истэн баран, түмүгүн биллэриэхпит диэт, ыытан кэбистилэр. Дьиэбэр тиийэн, мин олус кэтэһэбин да, арай табаарыһым да, араадьыйам да сүттүлэр. Ыксаан, доҕорбор эрийбитим, кинини ылбыттар. Ол түгэҥҥэ доҕорбор күнүүлээн буолбакка, баҕа санаам олоххо киирбэтэҕиттэн кыратык хомойон ылбытым. Ийэм ону билэн эмиэ хомойбута. Ол эрээри, хата мин иннибинэ киирбит доҕорум көмөлөһөн, мин араадьыйа ыытааччыта диэн кимин, кини хайдах үлэлиэхтээҕин, туттарын-хаптарын киниэхэ сыстан, такайыыны барбытым. Онон, нөҥүө сыл ыытыллыбыт куонкурсу ааһан, 2011 сыллаахха, Виктория араадьыйа ыытааччытынан ылыллыбытым. Бу Викторияҕа, уопсайа тоҕус сыл үлэлээбитим.
Дьэ, ол кэннэ, 2019 сыллаахха, Саха НКИХ араадьыйа салайааччыта миигин үлэҕэ ыҥырбыта. Оҕо сылдьан ымыы оҥостубут ыра санаам туолбут кэрэ кэмэ, дьэ тиийэн кэллэҕэ. Уонна үөрүүм эбиллиэн иһин, оҕо сааспыттан кумир оҥостубут Эдуард Рудых кытта биир хоско олорон үлэлиир буолбутум. Ол иһин ити этэбин, оҕо эрдэхтэн иитиэхтээн илдьэ сырыттахха, дууһаҕынан тардыстахха, баҕа санаа хайаатар да туолар диэн.
Корр. Роман, араадьыйа ыытааччыта сүрүн үлэтин билиһиннэриэн дуо, эмиэ да көстүбэт истээччилэри кытта үлэлиир кэккэ ыарахаттардааҕа буолуо?
Р.А. Мин оҕо эрдэхтэн дьулуһан кэлбит араадьыйам үлэтин олус сөбүлүүбүн. Этэргэ дылы, ис куттуун, дууһалыын тартаран туран. Үөрэ-көтө үлэбэр кэлэбин, дуоһуйан туран үлэлиибин. Уонна айар кэлэктиип да үчүгэй. Бары бииргэ санаа атастаһан, биир сүбэнэн үлэлиибит. Саҥа бырайыактары, сонун идеялары киллэрэ сатыыбыт.
Мин ырыа куттаах киһибин. Ырыаны истэ, ис куппунан ылына үөрэммитим. Ырыа киһини эмтиир дии саныыбын. Курутуйбуту санаатын көтөҕөр, олох олорорго кытаанах санааны угар буоллаҕа. Дууһа иэйиитэ буолан үрдүккэ көтүтэн эрдэҕэ. Онон, ити санааларбын илдьэ сылдьан ыытааччы быһыытынан туспа буочарбын булуннум. Ол курдук, саха сирин араадьыйатын истээччилэригэр араас кэмнээҕи ырыалары холбуурум таһынан, бу ырыалар историяларын кэпсиибин. Поэттары, мелодистары кэпсээн, талааннаах дьон үйэтитиллэр буоллаҕа. Бу бүтүн кэлэктиип толкуйуттан тахсар үлэлэри истээччилэр олус сөбүлүүллэр. Онон, «Биир ырыа историята” диэн рубрика баар буолбута. Уопсайынан, айар кэлэктиип сонунтан сонун биэриилэри оҥорорго дьулуһар. Бары биир тыынынан үлэлиибит. Билигин хас субуота ахсын “Сүрэх нүөлүйэр ырыалара” рубрика баар буолуоҕа, истээччилэр чаас устата сөбүлүүр ырыаларын сакаастаан истэр буолуохтара.
Корр. Араадьыйаҕа саҥаран ыытааччы диэн, кырдьыга, дьикти идэ дии, ону эн хайдах ылынаҕын?
Р.А. Санаан көрдөххө уустук боло, ол эрээри ис куккунан ылынан олорор буоллаҕын дии. Холобура, ыытааччы истээччилэрин кытта син биир салгын нөҥүө, куйаар ситиминэн сибээстээх ээ. Иннилэригэр олорон, кинилэри көрөн олорор курдук сананабын, сэрэйэбин. Кинилэр мин ыытарбын сөбүлүүллэрин, эбэтэр ылымматтарын билэбин.
Уонна оттон күн аайы эфиргэ олорорбор, куруук ортотун тутуһабын. Бүгүн күҥҥэ син биир кимҥэ эрэ курус, хомолтолоох, кимҥэ эрэ үөрүүлээх-көтүүлээх күн буолар буоллаҕа, онон наар биир өртүн эрэ ылбакка, ортотун көрөбүн.
Корр. Дьэ, биир ыйытыы, олус истиҥ ис хоһооннох ырыалары ыллыыргын истэбит. Ырыаһыт быһыытынан хаһан, хайдах тахсыбыккыный?
Р.А. Ырыаһыт быһыытынан бэйэбин өр көрдөнөн булуммутум. Эдэр да буоламмын рэп, тэтимнээх ырыалары ыллыы да сатаабытым. Олоҕум биир суола продюсер Антоннуун билиһиннэрбитэ. Биир үтүө күн Антон, Роман Плотников тылларыгар суруллубут, Анатолий Стручков мелодиятыгар айыллыбыт “Кэргэммэр” диэн ырыаны “эйиэхэ барсыа, ыллаан көр” диэн ыыппыта. Ол ырыаны тута сөбүлээбитим. Тоҕотун быһаарыым. Олоххо баарын, дьиҥнээҕин ылыммытым. Туох да ордук ойуулааһына суох, ыллыырбар кэргэммин көрөрбөр, кини дьиҥ бэйэтэ, хайдах киһитэ, кинилиин бииргэ олоҕум барыта харахпар көстүбүтэ. Сахабыт сирин талааннаах ырыаһыта Сардана Осипова 2019 сыллаахха, Роман Плотников үбүлүөйүн кэнсиэригэр көрдөһөн ыллаппыта. Онтон ыла бу ырыаны олус сөбүлээн туран ыллыыбын.
Үбүлүөй кэнсиэрин кэнниттэн, Анатолий Стручковтуун уола көрүһүннэрбитэ, санаа атастаһан, биир санаалаахпыт биллибитэ, онон салгыы сибээстэспиппит. Кини мелодист быһыытынан элбэх ырыалардаах. Сотору кэминэн, Анатолий бэйэтин мелодиятыгар, Семен Капитонов тылларыгар “Хаһан эрэ” ырыатын ыыппыта.
Дьэ, ол ырыаны эмиэ сөбүлээн туран ыллыыбын. Кини ураты мелодиятын сөбүлүүбүн, дууһам ылынар. Дьон да сөбүлүүр. Өссө да иннибитигэр былаан киэҥ.
Дьэ бу курдук, иэйиилээх ырыаһыт, Саха НКИХ араадьыйатын эдэр, кэскиллээх ыытааччыта Роман Алексеев сэргэх кэпсээнин иһиттибит. Саамай кылаабынайа оҕо сылдьыаҕыттан ыра санаа ымыыта оҥостубут баҕа санаатыттан сөбүлүүр идэтин булуммут эдэр киһиэхэ, ситиһиини, этэҥҥэ буолууну баҕарабыт!
Лариса Аввакумова, Айар Кут түмсүү суруналыыһа
