Олунньу 14 күнүгэр, киэһэ 5  уонна  8 чаастан,  Майатааҕы Д.Ф. Ходулов аатынан саҥа култуура киинигэр “АЙАР КУТ” айар түмсүү айымньылаах түһүлгэтин ыытта. Бу күн киэҥ бырыгыраамма туруорулунна.

“АЙАР КУТ” айар түмсүү тэриллиэҕиттэн үйэтитии үлэтинэн дьарыктанар. Сахабыт сирин киэн туттар, талааннаах дьонун туһунан кэпсиир, үйэтитэр үлэни күүскэ ыытар. Ааспыт сылларга республикаҕа улахан хамсааһыннары- “Алаас тула”, Хоровой коллективтары мунньууну уонна уопсай хор, Кыайыы мемориала уо.д.а хамсатыылаах бырайыактары   оҥорбута.

Үүммүт сылга тыа сиригэр тахсыы бырайыагынан – Майа сэлиэнньэтэ буолла. Бу сиргэ, Майаҕа, улахан таас култуура киинэ аһыллыбыта “АЙАР КУТ” түмсүү үктэлинэн буолла.

АЙАР КУТ түмсүү быыстапката

“АЙАР КУТ” айар түмсүүнү кытта бииргэ үлэлэһэр талааннаах дьон мэтириэттэрэ, араас кэмҥэ түһэриллибит хаартыскалар ыйаммыт быыстапката турда. Хас биирдии хаартыска устуоруйалаах. Ити быыстапкаҕа турбут хаартыскалар киһи олоҕун, кини үлэтин, кини айымньытын кэпсииллэр. Профессиональнай таһымҥа түһэриллибит хаартыскалары, аныгы ньыманан тыыннаҕымсытан көрүөххэ сөп. (Оживляющие картинки). Быыстапка кыттыылаахтара, тута сылдьар төлөпүөннэригэр сонно приложение хачайдаан, QR куодунан хаартыскалар «кэпсээннэрин” истэн сөхтүлэр-махтайдылар. Бу аныгы технология көмөтүнэн хас биирдии киһи бэйэтин олоҕун анал фотоальбом оҥорон биир сиргэ мунньан иһиэн сөп. Дьэ, оччоҕо кырдьык даҕаны кэлэр дьоҥҥор тугу эрэ кэпсиирдээх буолуоҕун.

Кучу чэй-норуоту быыһыаҕа

“АЙАР КУТ” түһүлгэлэрэ Кучу чэй быыстапката суох ааспат. Кэлиҥҥи кэмҥэ дьон-норуот сэҥээриитин ылбыт дьонунан Кучу Туйаара, Саалтааны буолаллар. Кинилэр дьону — сэргэни эмтээх отунан Кучу — чэй оҥостон иһин, доруобуйаҕытын көрүнүн диэн этэллэр. Ол иһин, “АЙАР КУТ” түмсүү ыытар тэрээһиннэригэр Кучу чэй иһиитин сиэрин – туомун оҥороллор.

Майа сиригэр Кучу чэйи иһии презентацията, кэнсиэр иннинэ буолла. Саҥа “Кыталык” кафеҕа дьон-сэргэ тоҕуоруһа муһунна. Кэлбит дьон амтаннаах кучу чэйи иһэн, арыылаах алаадьы сиэн тарҕастылар. Кучу чэйи иһии анал тутуһуллар быраабылалааҕын көрөн долгуйдулар, ыйытыы биэрдилэр, сэҥээрбиттэр чэй атыыластылар. Саалтааны эскиһинэн оҥоһуллубут чэй иһэр иһиттэр, иһит-хомуос дьикти кэрэ өйдөбүллэри хаалларда.

Майа үөрүнньэҥ дьоно, үөрүүлэригэр үөрүү эбинэн кэнсиэргэ киирдилэр. Кучу чэй сиэрэ толору буоларыгар тыыннаах доҕуһуолу — кыл кырыымпа маастара Руслан Габышев, бэйэтэ оҥорбут кырыымпатынан оонньоон сиэри ситэрэн биэрдэ.

Ырыа- үҥкүү түһүлгэтэ

Кэнсиэр аһыллыыта  Виталий Очиров олоҥхоттон «Сир ийэ айыллыытын” быһа тардан  толоруутуттан саҕаланна. Саха ускуустубатын үтүөлээх деятеля Николай Петров айымньытынан, киириини «Кыл саха» төрүт дорҕоон бөлөҕө доҕуһуоллаата, оонньоото. Виталий Очировтыын « АЙАР КУТ» түмсүү уонна  кэнсиэр кыттыылаахтара холбоһон, көрөөччүлэри биир ситимҥэ киллэрэн, бүгүҥҥү киэһээни саҕалаатылар.

Читайте также:  Республиканский фестиваль-конкурс патриотической песни «Слава тебе, Родина наша!» («Айхал эйиэхэ, төрөөбут дойдубут!»)

Сергей Зверев – Кыыл Уолун аатынан үҥкүү тыйаатырын Саха аркыастырын иһинэн үлэлиир, саха бастакы идэтийбит “Кыл Саха” төрүт дорҕоон бөлөҕө (сал. Саха Республикатын культуратын туйгуна Анна Томская) улахан түһүлгэни тыыннаах муусуканан киэргэттэ. Көрөөччүлэр ытыс дохсун тыастарын харыстаабакка тыаһаттылар.

Кэнсиэри ыытааччы Роман Алексеев саталлаахтык салайда.

 “АЙАР КУТ”  тыа сиригэр анаан ыытар түһүлгэтин Мэҥэ Хаҥалас киинигэр, Майаҕа, улахан, сырдык, ыраас култуура дьиэтэ дьэндэйэн тахсыбытыгар туһаайан  тэрийдэ. Онон, бу дыбарыас үлэтэ үйэлээх буоллун, тапталлаах Майа олоҕо үүнэ-сайда турдун диэн, саха дьонун сүрэхтэрин сүүйбүт нарын куоластаах Сардаана Осипова толоруутугар “Майа сайына” (Алексей Попов мелодията, Бэрт Хара тыллара) уонна «Кыталык» норуодунай ансаамбылын үҥкүүһүттэрин Майя Ноева, Илья Крылов толорууларыгар нүөмэр саҕаланна. Хас биирдии ыллыыр — үҥкүүлүүр кыттааччыны билиһиннэрэр килиибтэр, ойуулар “АЙАР КУТ” оҥорон таһаарбытын көрөөччүлэр көрө, долгуйа олордулар. Кинилэр иннилэригэр саха талааннаах ойууһута Саалтааны дириҥ ис хоһоонноох ойуулара көһүннүлэр.

Тэрээһини сахалыы сиэр-туом толоруута ситэрэн биэрдэ. Россия культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа Афанасий Федоров алгыһын баар дьон үөрэ-көтө ылыннылар.

“Кыталык” норуот үҥкүү ансамблын толоруутугар, Саха Республикатын культуратын туйгуна Алена Давыдова туруоруутугар “Эҕэрдэ үҥкүүтэ”, Алена Давыдова туруоруутугар  “Дьиэрэҥкэй”  толорулунна.

Сергей Зверев – Кыыл уолун аатынан үҥкүү театрын оркестрын иһинэн үлэлиир, саха бастакы идэтийбит “Кыл Саха” төрүт дорҕоон бөлөҕүн   кыттыылааҕа, Мэҥэлэр биир дойдулаахтара, СӨ култууратын туйгуна Руслан Габышев, бэйэтэ  чочуйан оҥорбут кыл кылыһах кырыымпатынан сахалыы дорҕооннору таһааран, көрөөччүлэр куттарын тутта. Кини оонньуу олорор кэмигэр экраҥҥа Мэҥэ-Хаҥалас Олоҥхо Дьиэтин коллектива устубут “Байанайбар махтал” килиибэ көһүннэ.

Салгыы Василий Атласов тылларыгар,  Николай Петров музыкатыгар  “Айыы күөлэ”диэн буруолуу сылдьар ырыаны, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ Валентина Атласова ыллаан дьон махталын тутта. Бу ырыаҕа Айар Кут «Айыы күөлэ» килиип оҥорбута экраҥҥа көһүннэ. Дьоһун үйэтитиини көрөөччүлэр уруйунан көрүстүлэр. Валентина Иннокентьевна иккис ырыатынан Галина Шахурдина мелодиятыгар «Кырдьыбат вальс». Бу ырыаҕа уһуннук, дьиҥнээх тапталынан бүөбэйдэммит Баһылай Атласов кэргэнигэр Валентинаҕа, Анатолий Стручков кэргэнигэр Светланаҕа, Афанасий Томскай кэргэнигэр Аннаҕа сибэкки дьөрбөтүн туттардылар.

Читайте также:  “Таптал талыыта” ырыалаах олоҥхо спектакль (Муки любви)

Уус уран салайаччы уонна сүрүн дирижер, Саха искусствотын үтүөлээх деятелэ Николай Петров салайааччылаах, 28-с сылын норуотугар тахсар Сергей Зверев – Кыыл Уолун аатынан үҥкүү театрын Саха оркестра,  Аркадий Самойлов «Уруу» спектакльтан быһа тардыы оонньоото. Оркестр кэнниттэн Алена Давыдова туруоруутугар, «Кыталык» норуот үҥкүү ансамблын толоруутугар «Харысхал» үҥкүүнү толордулар.

 Саха дууһатын долгутар ырыаһыппыт Виталий Очиров толоруутугар “Тапталтан тыллыбыт сибэкки”уонна “Сааскы этэҥ” ырыалары көрөөччүлэр ытыс дохсун тыаһынан көрүстүлэр. 

Баһылай Атласовы билбэт киһи, бука, суох буолуо. Саха сиригэр туризмы биир бастыкынан саҕалаабыт Василий Николаевич, билигин хоһоон суруйуутунан дьарыктанан, Көҥүл Баһылай диэн аатырда. Бу күн, биир дойдулаахтарыгар айбыт хоһооннорун аахта, кини хоһооннорун  Д.Ф.Ходулов аатынан норуодунай тыйаатыр артыыстара Михаил Попов, Михаил Самсонов олус иэйиилээхтик аахтылар.

Василий Атласов “Кыталык” ансаамбылга анаабыт хоһоонугар Николай Петров музыкатыгар “Кыталыктар”,  В.Винокуров – Кыталык Баһылай туруоруутугар Афанасий Моргусов музыкатыгар  “Саха оонньуулара” уонна  В.Винокуров туруоруутугар «Ритмы Тундры» үҥкүүлэри “Кыталык” норуот ансаамбыла толордо.

Сыанаҕа иккистээн тахсан,  Саха Республикатын культуратын туйгуна, саха тапталлаах ырыаһыта Сардаана Осипова икки ырыаны толордо. Сардаана Осипова ыллыырын дьон олус сөбүлээн истэр. Дьикти, иэйиилээх куоластаах Сардаананы норуот куруук күүтэр, олус астынар.

Норуот Роман Алексеевы ыытааччы эрэ буолбакка, тахсан эрэр ырыаһыт быһыытынан эмиэ ылыналлар. Р.  Плотников тылларыгар, А. Стручков мелодиятыгар “Кэргэммэр”ырыаны ыллыырыгар мелодист Анатолий Алексеевич кэргэнинээн Светлана Алексеевналыын таҕыстылар. Ырыаһыт ыллыыр ырыаларын айбыт ааптарыгар, ис сүрэҕиттэн махтанан туран, ытыс дохсун тыаһынан, кэһиитин-өйдөбүнньүк сувенир туттарда. Роман Алексеев иккис ырыатын С.Капитонов тылларыгар, А.Стручков мелодиятыгар “Хаһан эрэ” ырыаны ыллаата.

 “Оһуор үҥкүүтэ” толоруллубутун кэннэ, дьэ, саамай долгутуулаах кэм тиийэн кэллэ. Таатта Чычымаҕар, кэрэ Дьаам сиригэр Баһылай Атласов туппут “Өксөкүлээх Түһүлгэтэ” быйыл аһыллан үлэтин саҕалыырыгар, Айар Кут түмсүү бастакы ыалдыттара- Майа олохтоохторо салама баайдылар, үтүө санааларын иҥэрдилэр. Ыраах сиртэн кэлбит үтүө-мааны ыалдьыттар- Амма нэһилиэгин баһылыга С.С. Соров тыл эттэ, кини солбуйааччыта И.П. Ефимова “Айар Кут” салайааччытыгар Егор Ивановка сэмэй бэлэхтэрин туттардылар уонна бииргэ үлэлииргэ санааларын эттилэр.

Түмүккэ, Дьаам хаһаайына, бастакы фермердэртэн биирдэстэрэ, олохтоох мелодист, хоһоонньут Данил Афанасьев тылларыгар уонна муускатыгар, Лүҥкүр аранжировкатыгар “Киэн тутун” диэн саҥа ырыатын ыллаата.

Бу курдук, Егор Иванов салайааччылаах “Айар Кут” айар түмсүү, сайдыылаах, ырыаҕа ылламмыт  Майа сиригэр биир улахан түһүлгэтин үрдүк таһымҥа ыытта. Кини үлэтин сэҥээрэн, биир санаанан үлэлиир тэрилтэбит- Майатааҕы Д.Ходулов аатынан култуура киинин бары үлэһиттэригэр, салалтатыгар (сал. В.В. Винокуров), Сергей Зверев – Кыыл Уолун аатынан үҥкүү театрын Саха оркестрын иһинэн үлэлиир, саха бастакы идэтийбит “Кыл Саха” төрүт дорҕоон бөлөҕө (сал. Анна Томская),  “Кыталык” норуодунай үҥкүү ансаамбылыгар (уус уран сал. Майя Ноева), түһүлгэ кыттыылаахтарыгар барыларыгар махталбыт муҥура суох. Иннибитигэр өссө да араас таһымнаах бырайыактар элбэхтэр. Ол ыытыллар үлэлэргэ, бары бииргэ көрсүөххэ диэри, күндү доҕоттоор!

Лариса Аввакумова, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Айар Кут суруналыыһа